Ocenianie w edukacji wczesnoszkolnej

Dziś spojrzenie w stronę edukacji formalnej w systemie oświaty – a to za sprawą przyjaciół, którzy z różnych stron alarmują o praktyce oceniania dzieci w pierwszej klasie szkoły podstawowej.

Syn przyjaciółki ma już pięć stopni, a mamy końcówkę września.

Od kilkunastu lat, pojawiają się w Polsce opracowania, wyniki badań i zalecenia wskazujące na szkodliwość oceniania sumującego (tradycyjne „stopnie”) w edukacji wczesnoszkolnej. Z różnych przyczyn, wciąż mamy w Polsce nauczycieli, którzy stawiają maluchom stopnie lub buźki/kwiatki/chmurki – które po zalogowaniu rodzica w dzienniku elektronicznym – zmieniają się nagle w stopnie.

Co na ten temat mówi najważniejszy, dla nauczyciela i rodzica dokument, czyli podstawa programowa (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej. Dz.U. z 2017 r., poz. 356 )

Dalej mamy: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych Dz.U. 2019 poz. 373:

(…) § 7. 1. Począwszy od klasy IV szkoły podstawowej, roczne i końcowe oceny klasyfikacyjne z zajęć edukacyjnych ustala się w stopniach według następującej skali: 1) stopień celujący – 6; 2) stopień bardzo dobry – 5; 3) stopień dobry – 4; 4) stopień dostateczny – 3; 5) stopień dopuszczający – 2; 6) stopień niedostateczny – 1.

Co z tego wynika? Oceny w postaci stopni MUSZĄ być w szkole wystawiane dopiero od IV klasy szkoły podstawowej.

Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty:

Art. 44i. 1. W klasach I–III szkoły podstawowej: 1) oceny bieżące z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz zajęć, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 13 ust. 3, są ustalane w sposób określony w statucie szkoły; (…)

2. W klasach I–III szkoły podstawowej oceny bieżące z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz zajęć, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 13 ust. 3, mogą być ocenami opisowymi, jeżeli statut szkoły tak przewiduje. (…) śródroczne i roczne oceny klasyfikacyjne z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz zajęć, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 13 ust. 3, a także śródroczna i roczna ocena klasyfikacyjna zachowania są ocenami opisowymi. 2. W klasach I–III szkoły podstawowej oceny bieżące z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz zajęć, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 13 ust. 3, mogą być ocenami opisowymi, jeżeli statut szkoły tak przewiduje.

Co z tego wynika? Według przepisów prawa oświatowego, uczniowie w klasach I-III mogą być oceniani wyłącznie opisowo, a szczegółowy system oceniania ustala szkoła i powinien być on zawarty w statucie szkoły. Oznacza to, że statut szkoły jest dokumentem, do którego rodzice mogą się odwoływać w przypadku zastrzeżeń do systemu oceniania. Statut szkoły jest dokumentem, który może ulec zmianie. To rada pedagogiczna uchwala statut szkoły na podstawie art. 80 ust. 2 pkt 1 pr. ośw. w związku z art. 82 ust. 2 pr. ośw.

Art. 44b (…) 5. Ocenianie osiągnięć edukacyjnych i zachowania ucznia odbywa się w ramach oceniania wewnątrzszkolnego, które ma na celu: 1) informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowaniu oraz o postępach w tym zakresie; 2) udzielanie uczniowi pomocy w nauce poprzez przekazanie uczniowi informacji o tym, co zrobił dobrze i jak powinien się dalej uczyć; 3) udzielanie wskazówek do samodzielnego planowania własnego rozwoju; 4) motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce i zachowaniu; 5) dostarczanie rodzicom i nauczycielom informacji o postępach i trudnościach w nauce i zachowaniu ucznia oraz o szczególnych uzdolnieniach ucznia; 6) umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej.

Art.44f (…) 3. Klasyfikacja roczna polega na podsumowaniu osiągnięć edukacyjnych ucznia z zajęć edukacyjnych i zachowania ucznia w danym roku szkolnym oraz ustaleniu rocznych ocen klasyfikacyjnych z tych zajęć i rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania, z tym że w klasach I–III szkoły podstawowej w przypadku: 1) obowiązkowych zajęć edukacyjnych ustala się jedną roczną ocenę klasyfikacyjną z tych zajęć; 2) dodatkowych zajęć edukacyjnych ustala się jedną roczną ocenę klasyfikacyjną z tych zajęć.

Co z tego wynika? Ze względu na specyfikę edukacji wczesnoszkolnej wyodrębniono pewne elementy charakterystyczne dla oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów młodszych. W klasach I–III nadal ustalana jest jedna roczna ocena klasyfikacyjna z obowiązkowych zajęć edukacyjnych oraz jedna roczna ocena klasyfikacyjna z zajęć dodatkowych. Śródroczne i roczne oceny klasyfikacyjne z zajęć edukacyjnych oraz zachowania są ocenami opisowymi.

Rozporządzenie MENwymaga posługiwania się oceną, wyrażoną stopniem w określonej skali, tylko na potrzeby klasyfi kacji, ale wyłącza z tej reguły pierwszy etap kształcenia, a w gestii szkół pozostawia rozstrzygnięcia związane z bieżącym ocenianiem wewnątrzszkolnym.

Ośrodek Rozwoju Edukacji przy MEN, wydał ciekawą broszurę zawierającą wiele cennych wskazówek i informacji dotyczących oceniania w klasach I-III. Może warto tę broszurę podrzucić nauczycielowi z którego ocenianiem się nie zgadzamy? Znajduję się tam interesujący cytat:

Ocenianie wspierające rozwój dziecka może stać się dla nauczyciela narzędziem do budowania pozytywnych relacji z rodzicami. Dzieje się tak wówczas, gdy zapoznaje on rodziców z praktykowanym przez siebie sposobem oceniania oraz jego wpływem na stosunek uczniów do szkoły i nauki, budowanie dobrego klimatu klasy oraz pozytywnej samooceny. Ważne jest, aby rodzice rozumieli i akceptowali styl, w jakim nauczyciel komunikuje się z nimi i z uczniami, oraz dostrzegali wynikające z tego korzyści (…) Informacje zwrotne przekazywane rodzicom na temat ich dziecka mogą wpływać w istotny sposób na relacje rodziców z dzieckiem i na obraz dziecka w rodzinie.

Co w edukacji wczesnoszkolnej może podlegać ocenie?

Powinien być to zakres realizowania przez ucznia wymagań programowych (podstawa programowa), do których odwołują się wszystkie oficjalne dokumenty związane z ocenianiem. Ocenie nie powinno polegać rozwiązanie zadania zgodnie z opracowanym kluczem tym, co „było na lekcji”.

Co zaleca współczesna literatura pedagogiczna?

Badania wskazują, że „tradycyjna” ocena opisowa nie sprawdziła się. To m. in. z tego powodu upowszechniło się ocenianie kształtujące. Warto przy tym zaznaczyć, że OK nie jest żadną rewolucją – za jednego z jego twórców uznaje się Blooma, który publikował na ten temat już w latach 70tych XX wieku…

Pośród wielu badań na temat konsekwencji stosowania różnych form oceniania, połączonych z nawykami nauczycieli, pojawia się wniosek, że należy stosować albo ocenianie kształtujące (ideowo lepsze, modne – niemniej bardzo trudne w stosowaniu w Polskiej szkole) albo sumujące (stopnie lub ich odpowiedniki; buźki, literki, wyrazy – z którymi nauczycielom jest wygodniej oraz są one czytelniejsze dla rodziców). Otóż wydaje się, że najbardziej realnym na dzisiaj rozwiązaniem jest połączenie obu tych podejść. Postulat taki pojawia się od lat w literaturze przedmiotu, uzasadniając potraktowanie oceniania sumującego i kształtującego jak podejść komplementarnych, a nie jak działań wzajemnie się wykluczających.

Otóż naukowcy zalecają dokonanie podziału zadań podlegających ocenianiu na te, które służą bilansowi osiągnięć i te, które są podporządkowane ich rozwijaniu w procesie kształcenia. Stopnie, z rzadka, zaleca się w sytuacjach gdy sprawdzane są osiągnięcia i/lub postępy poczynione przez ucznia.

Natomiast, ocenianie kształtujące, integralnie wpisane w proces kształcenia, doskonale nadaje się do działań twórczych, eksperymentalnych, niestandardowych i przynosi dobre rezultaty wszędzie tam gdzie chodzi o zmianę, rozwój.

Wiele ciekawych pomysłów można znaleźć w praktycznym poradniku Oceniam, ucząc – poradnik dla nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej.